Berat Kandili

Berat, kelime olarak beri olmak, aklanmak, temiz ve suçsuz çıkmak demektir. Kameri aylardan Şaban’ ı on beşinci gecesini değerlendirenler tevbe ve istiğfarla günahlardan temizlenip arındıkları için o geceye berat gecesi denmiştir.(1)
Üç ayların başlangıcında Regaip ‘le başlayan miraç ‘la devam eden kandiller Berat’ la ramazan’a yaklaşıldığını haber vermektedir. Oruç ibadetiyle kucaklaşan mü’min Kadir gecesiyle mutluluğu yakalayacak ve bayramda ebedi huzura erecektir.
    Berat gecesini önemli kılan olaylardan bazıları şunlardır:
1-    Bu gecede yaratılmışların bir sene içerisindeki rızıkları, zengin veya fakir olacakları, aziz veya zelil kılınacakları, yaşayıp yada vefat ettirilecekleri ve ecelleriyle ilgili olarak Allah tarafından meleklere bilgi verileceği ifade edilmiştir. (2)
2-    Kıblenin Kudüs’ teki  Mescid’ i Aksa’dan Mekke’deki Kabe yönüne çevirilmesinin hicretin ikinci yılında Berat gecesinde meydana geldiği bildirilmiştir. (3)
3-    “Biz Kur’an-ı mübarek bir gecede indirdik” (4) ayetinde işaret edilen mübarek gecenin Kadir gecesi olduğu tefsir bilginlerinin çoğunluğunca kabul edildiği halde kimi bilginlerce de bu mübarek gecenin Berat gecesi olduğu iddia edilmiştir. (5) Bu iddiaya göre Kur’an’ın tamamının Berat gecesi Levh-i Mahfuz’ dan dünya semasına indiği, Kadir gecesinde de ayetlerin peyderpey inmeye başladığı şekilde bir yorum ortaya çıkmaktadır.(6)
4-    Peygamberimize peygamberliğinin bildirildiği gecedir, şeklinde bilgilerde bulunmaktadır.(7)
5-    Berat gecesinde, her rekatinde bir fatiha ve on bir İhlas suresi okumak ve rekatta bir selam vermek suretiyle yüz rekat namaz kılınmasından söz edilmiştir. İstenirse bu namazın her rekatinde Fatiha’dan sonra yüz İhlas suresi okunmak suretiyle on rekat olarak eda edilebileceği haber verilmiştir.(8)
Bu bilgiler ne kadar doğrudur?
Bu haberlerin sahih olma durumu acaba ne kadar kuvvetlidir?
Bunlar üzerinde de kısaca durmak istiyorum.
Bir defa Şaban’ın 15.inci gecesi olan Berat kandili’ni kutlama geleneği, Ma’dun,
Mektul ve Lokman İbn Amir gibi Şamlı tabîlerden kalmıştır. Onlar bu geceye saygı gösterip bunda çok ibadet yapmaya çalışırlardı. Başkaları da bu geceye saygıyı onlardan öğrendiler. Ancak berat gecesini değerlendirme konusunda Şam bilginleri arasında iki görüş vardır:
a) Bu geceyi mescidlerde cemaatle namaz kılarak değerlendirmek müstehaptır.
b) Bu gece mescitlerde toplanıp cemaatle nafile namaz kılmak, va’z edip hikayeler anlatmak, dua etmek mekruhtur. Ancak kişi kendi kendine namaz kılabilir. Ebubekr et-Tartüşi şöyle diyor: ‘İbn Vaddah: Hocalarımızdan , fakihlerimizden hiç birinin Şaban orta gecesine değer verdiğini ve bu gecenin, öteki gecelere bir üstünlüğü olduğunu kabul ettiğini görmedik’ demiştir.(9)
Şaban’ın ortasında kılınan ‘Berat Gecesi’ namazının 400(1010) yılından sonra          
Kudüs’te ortaya çıktığı, bu namazın ilk defa 448(1058) yılında Kudüs’te Mescid-i Aksa’ da kılındığı ve zamanla yaygınlık kazanarak sünnet gibi değerlendirildiği rivayeti nakledilmektedir. (10)
    Berat gecesine ait ibadet ve namazlarda bahseden hadislerin hepsinin uydurma olduğu hususunda hadis bilginleri görüş birliği içindedir. Bu nedenler bu gece için on iki, on dört, yüz rekat gibi belirli rekatleri olan namaz kılınması dini, dayanaktan yoksundur. (11)
    ‘Biz Kur’an-ı mübarek bir gecede indirdik’ ayetinde ki mübarek geceden her ne kadar bazı alimler Şaban’ın orta gecesini anlamışlarsa da Kur’an’ın Hz. Peygambere Kadir gecesinde indirildiğini bildiren ayeti göz önüne alan İslam alimlerinin çoğunluğu, burada Kadir gecesine işaret edildiği rivayetini daha kuvvetli bulmaktadırlar.(12) Kıblenin değişmesiyle ilgili, ‘Artık yüzünü Mescid-i Haram tarafına çevir’(13) ayetiyle kıblenin değiştiği, ancak bu değişikliğin gününün tespitiyle ilgili farklı görüşlerin olduğu da bir gerçektir. Bazı kaynaklarda bu konuda ; ‘Bedir Gazası’ndan iki ay önce Recep ayı içinde öğleyin güneşin zevalinden sonra meydana geldi’(14)denilirken, bazılarında da, ‘Bu emrin, namaz dışında, -ki kultubî bunu kuvvetli buluyor- yahut ikindi veya sabah namazında geldiğine dair rivayetlerde varmır. Fakat rivayetlerin kuvvetlisi, öğle namazında gelmiş olduğudur’(15), denilmektedir. Öte yandan yine bazı kaynaklarda da ‘Kıblenin değiştirildiği günlerde, hicretin üzerinden yaklaşık on yedi – on sekiz aylık bir zaman geçmişti’ (16) ifadeleri mevcuttur. Öyleyse kıble değişikliğinin Şaban ortasında olduğunu söylemek oldukça zordur. Berat gecesi ile ilgili diğer bilgilerinde doğruluğu belgelendirilememiştir.
    Hz. Peygamber’in; ‘Allah- rahmetiyle- Şaban’ın on beşinci gecesi dünya semasında tecelli eder ve Kelp Kabilesi koyunlarının kılları sayısından fazla kişiye bağışları buyurduğu bildirilmiştir. Diğer bir hadis’te de Hz. Peygamber ; Şaban’ın ortasında gece ibadet ediniz, gündüz oruç tutunuz. Allah o gece güneşin batmasıyla, dünya semasında tecelli eder ve fecir doğana kadar ,’Yok mu benden af isteyen onu affedeyim , yok mu benden rızık isteyen ona rızık vereyim , yok mu bir musibete uğrayan ona afiyet vereyim , yok mu söyle , yok mu böyle ! der.’ buyurmuştur. Ancak eserlerinde bu hadislere yer veren Tirmizi ve İbn mace , bunların sened yönünden zayıf olduğuna işaret etmektedir. (17)
    Berat Gecesi ile ilgili şu ilginç bilgileri de burada vermek istiyorum ;
Abbasiler zamanında Şaban’ın on beşinci gecesi ‘Vekud’ (              ) bidati çıkarılmıştır. İbn Dıhye’den naklolunduğuna göre, bu bidatın ilk kaynağı, Bermek oğullarından Yahya İbn Halit’tir. Bermek oğulları Mecusi olup, bu Mecusi adetini İslam’a da sokmuşlardır. O gece yemek sofralarını mumlarla, Şema’larla süslerlerdi. Mısır’da hüküm süren, Türk Meliklerinden melik Kâmil zamanına kadar bu bid’at devam edip gelmiştir. Melik Kâmil bunun Mecusi adeti olduğunu öğrenerek kaldırılmıştır. (18)
    Peygamber ve arkadaşları kur’an da faziletine işaret edilen Ramazan geceleri, özellikle Kadir Gecesi dışında başka geceleri birbirinden üstün tutmamış, hepsini de güçleri nisbetinde değerlendirmişlerdir. Yüce Allah Kur’an da ; ‘ Bugün size, dininizi olgunlaştırdım, size olan nimetimi tamamladım ve size din olarak islam’ı beğendim’(  (Haşır17) ayetinin emri gereği Peygamber’in getirdiği dini bid’atlerden, katmalardan uzak tutup, o’nun getirdiği şekilde uygulayarak safiyetini korumak her Müslüman’ın görevidir.(19)
    Sonuç olarak böyle gecelerde özel ibadetler icat etmeden dileğimiz kadar kaza namazı, nafile namaz kılmak, Kura’nı Kerim okuyarak üzerinde düşünmek, tefekkül etmek, yetimin elinden tutmak, fakirin yanında olmak, çaresize çare bulmak Berat gecesini en güzel kutlama şeklidir. (20)
    İnsanın böyle zamanlarda kendisiyle, ailesi ile, çevresiyle uyum içerisinde olması, yönünü Allah’a dönmesi herkesle barış içinde bulunması yapılacak en güzel davranışlardır.
Berat Kandiliniz Kutlu Olsun.